IRSCOM terugblik 31 december 2004

Dit is een terugblik over het voor ons zo belangrijke ruimtevaartjaar 2004.

Op het programma stond in april de vlucht van André Kuipers naar het IRS. Ik zou het begin van deze missie bijwonen in Baykonur en Moskou, maar voor het zover kwam was er voor mij nog een reisje geregeld in maart 2004. Beide reizen hingen voor mij aan een zijden draadje, omdat mijn vrouw 2 operaties moest ondergaan, maar met wat kunst en vliegwerk en de medewerking van medici en mantelzorg konden mijn feestjes doorgaan.

Tijdens mijn reis voor een bezoek aan Sterrenstadje in maart 2004 waren Foale en Kaleri nog aan boord van het IRS en bevond onze eigen kosmonaut André Kuipers zich in de slotfase van zijn trainingen. Een deel van deze voor hem hectische tijd konden wij (Gerard v.d. Haar en ik) dus meemaken. Liepen wij af en toe op ons tandvlees om alles bij te benen, aan André was dit niet te merken. Tussen kosmonauten, die al de nodige vluchten hadden gemaakt, bewoog hij zich alsof hij ook al gevlogen had.

Tijdens ons verblijf woonden wij een aantal trainingen bij in de simulator voor de Soyuz-TMA en in de simulatoren voor het IRS. Bij deze gelegenheden maakten wij kennis met de nieuwe bemanning van André: de commandant Padalka en de 2de boord ingenieur en missie specialist Michael Fincke. In de NASA bar genoten we op de vooravond van de verjaardag van Fincke van de ongedwongen sfeer met als hoogtepunt een opvoering van het lied ‘Ik hou van Holland’ door het kwartet André, Michael , Gerard en Chris, waarbij o.a. Chiao, Thiele en Ford geamuseerd toekeken.

De 70ste verjaardag van Gagarin werd uitgebreid gevierd met een herdenkingsceremonie, een aantal toespraken, o.a. van de kosmonauten Popovich, Lonchakov, Volynov en Tsibliyev , een concert met ballet, zangeressen, popgroepen etc. en last but not least een banket. Dit was voor ons een prima gelegenheid om onder het genot van enkele glaasjes wodka met oude en jonge kosmonauten te kunnen spreken. Hoogtepunten waren voor mij de ontmoetingen met o.a. Afanasyev, Bykovskiy, Tsibliyev, Malenchenko, Sigmund Jähn, Polishchuk, Sevastyanov, de toekomstige kosmonaut Samokutyayev en de mysterieuze niet-kosmonaut, Nikolay Rybkin.

Tijdens één der trainingen in de simulator van de Zarya-module werkte André met de radio amateur installatie. Voor ons reden om ons naar het Sterrendorp amateur station te spoeden om vandaar met een Yaesu transceiver even verbinding met André te maken. Terwijl ik onder roepnaam RV3DFU onder toezicht van de chef van het station Zayganov een QSO had met André maakte de toekomstige kosmonaut Samokutyayev op de HF verbindingen onder de roepnaam RK3DZB.

Communicatie IRS tot aan de Delta missie van André:

Na mijn terugkeer in Nederland vielen de doorgangen van het IRS grotendeels in de nacht en dus was er weinig radioverkeer. Geleidelijk verschoven de doorgangen naar de avonduren en af en toe maakte Kaleri gebruik van de 143.625 mc om met TsUP Moskou te communiceren. Als boordingenieur was hij verantwoordelijk voor de leefsystemen en hierover rapporteerde hij regelmatig. Op 13 april 2004 zond de telemetrie zender van het ISS op 166.125 mc een ander formaat of modulatie uit. Mogelijk had dit te maken met de opening van het Delta Control Centre op Estec, waar wij ook aanwezig waren. Kaleri maakte gewag van een experimenteel regiem.

Na 22 maart 2004 kwamen de doorgangen voor mijn positie weer geleidelijk in de avond- en middaguren. Meestal leverde dit 1 of 2 maal per etmaal radio verkeer op via de 143.625 mc. De onderwerpen betroffen zo goed als altijd de bekende routine zaken als de leefsystemen, Vozdukh (CO2 filter), Elektron (zuurstof generator), de waterhuishouding en zo af en toe het Formulier 14, waarin met 6 cijfergroepen de dagelijkse tijdstippen worden opgegeven waarop de Soyuz-TMA reddingssloep de atmosfeer moest binnentreden ingeval van nood. Kaleri gebruikte voor het uitzenden van data regelmatig het systeem Regul. Regul is destijds ontwikkeld om te worden gebruikt samen met een geostationaire satelliet van het Luch-1 type (b.v. de Altairs), maar de in- en uitgangsfrequentie maakt het ook mogelijk regelrecht via grondstations (NIP-s) te werken. Omdat de Russen niet meer beschikken over een geostationaire communicatie satelliet voor hun bemande ruimtevaart fungeert Regul min of meer als een aanvulling voor datacommunicatie. Vandaar dat tegenwoordig de aan het radio amateur systeem Packet Radio ontleende dienstverkeer via het VHF-1 kanaal 143.625 mc niet meer wordt gehoord. P/R is natuurlijk wel regelmatig in gebruik voor radio amateur verkeer. Het is mogelijk om Regul ook voor radio telefonie te gebruiken, maar hiervoor wordt de voorkeur gegeven aan de Russische VHF en l de Amerikaanse S- en Ku banden via de NASA TDRS-es.

Op 12 april 2004 werden felicitaties uitgewisseld n.a.v. de Dag van de Ruimtevaart (herdenking van de vlucht van Gagarin), waarbij Kaleri benadrukte, dat deze feestdag voor de hele mensheid gold. Gevraagd over de toekomst van de ruimtevaart stelde hij, dat als het aan de Russische leiding ligt er zeer zeker een vlucht naar Mars zal worden uitgevoerd. Hij was realist genoeg om te beseffen, dat hij en Foale niet meer voor die vlucht in aanmerking zouden komen, maar dat dit iets voor de jeugd van nu zou zijn. In de periode van 12 april tot en met 16 april 2004 bleef ik het radio verkeer vanuit het IRS volgen en daarmee kon ik vaststellen, dat het aan boord daarvan nog goed genoeg was om binnen een paar dagen André waardig te kunnen begroeten.

Reis naar Moskou en Baykonur voor bijwonen missie Delta van André Kuipers:

Tijdens een reis naar Rusland voor de ruimtevaart voelde ik me altijd als een ezel tussen 2 schelven hooi, want luisteren naar het radioverkeer is er dan niet bij, op datgene na wat op te pikken valt vlak voor de lancering en enkele dagen daarna tijdens nadering en koppeling op TsUP-Moskou. Gelukkig had ik nog een actief thuisfront: mijn Veenendaalse vriend Johan Suykerbuyk, PE1MIZ, besteedde een reeks verlofdagen aan het oppikken en vastleggen van datgene wat te horen was op de VHF-kanalen, VHF-1 (143.625 mc), VHF-2 (130.165 en 121.750 mc) en daar tussen door ook nog de Telemetrie frequenties in de 166 en 165 mc banden. Zo’n exercitie valt echt niet mee, want op de twee dagen durende vlucht van de Soyuz-TMA vallen de doorgangen niet samen met die van het IRS. Johan heeft zich uitstekend van zijn taak gekweten en terug in Nederland kreeg ik van hem de CD met zijn logboek en het opgenomen radio verkeer.

Via Moskou ging onze delegatie bestaande uit familie, vrienden en ambtenaren naar Baykonur. Het schema liep bijna in de war door een urenlange vertraging op het vliegveld Domodedova. Oorzaak was een sneeuwstormpje op Baykonur. Omdat wij de Minister van Onderwijs en Wetenschappen bij ons hadden durfden Russische autoriteiten geen toestemming voor de vlucht te geven, terwijl zij geen problemen maakten met andere vluchten. Toen eindelijk de klaring was gegeven, slaagde onze Permse TU-154 er op het nippertje in om ons op tijd in Baykonur af te leveren om de voorbereidingen van de start van André en de start zelf te kunnen bijwonen. Hierbij waren de bekende hoogtepunten zoals het aantrekken van de ruimtepakken, de laatste controles, waar wij bij mochten zijn, de persconferentie, het afleggen van de belofte aan de voorzitter van de staatscommissie en het uitrijden van de bemanning naar de startplaats. Terwijl de bemanning in de S-TMA4 de laatste uurtjes doorbracht konden wij van dicht bij de raket/schip combinatie bekijken om, voordat we naar de uitkijkplaats op ong. 1200 meter vertrokken, nog even het museum te bezichtigen, waar André al manifest te zien was op foto’s. Het tekenen van het museumgastenboek kreeg daardoor een extra dimensie. De start was fantastisch, niet alleen door de perfectie, maar ook door het prachtige weer. Hieraan hoef ik niet veel toe te voegen, want als bescheiden ruimtevaartlandje was de deelname van de pers, kwantitatief en waar het de NOS betrof zeker kwalitatief, overweldigend en dit resulteerde in een enorme stroom media erupties voor de thuisblijvers. Wat een bijzondere ervaring is als je er zelf vlakbij bent is het overweldigende geluid van de startexplosies en het lawaai van de raketmotoren. De professionele opname apparatuur pleegt deze decibellaire overvloed toch altijd iets te temperen. Uit opnamen is het lawaai goed hoorbaar, maar zeker niet voelbaar zoals wij dit ter plekke ondervonden. Om het even platweg uit te drukken: het gaat dwars door je donder heen.

Na de start verzamelde iedereen zich op een stukje plein, waar heel veel emoties los kwamen. In de eerste plaats van familie en vrienden, maar toch ook van doorgewinterde kosmonauten, zelfs van diegenen, die al meerdere ruimtevluchten hadden gemaakt. Ik zag hoe enkele van deze grote kerels hun tranen niet konden bedwingen, zij feliciteerden en omhelsden elkaar alsof het hun eigen lancering betrof.

Met een programma als het onze zit je in een stroomversnelling. Terwijl de vlucht van onze mannen zich nog in de begin fase bevond was het al tijd voor de enorme eerste party: het vieren van de geslaagde start. Dat was onze laatste activiteit in Baykonur, want we vertrokken rap naar het vliegveld Kraynyy bij Baykonur om weer met onze Tu-154 naar Domodedovo te vliegen. Eén van onze medepassagiers was de Russische generaal Ivanov, die enkele jaren geleden nog commandant was van de Russische ruimtevaartstrijdkrachten en toen nog optrad als voorzitter van de staatscommissie voor de bemande ruimtevaart. Hij was éénk van de velen, die door Yeltsyn was gewipt en deze keer nam hij dus niet de eed of belofte af, maar was wel prominent aanwezig.

Terug in Moskou was het inmiddels 20 april geworden met weer een druk programma: zoals een bezoek aan Sterrenstadje, het opleidingscentrum voor kosmonauten. Hier kon onze delegatie kennis maken met de trainingsfaciliteiten. Hier bij waren ook de ouders, broers, vriendin en dochters van André aanwezig. Na terugkeer in Moskou was er wat tijd voor wandelen over het Rode Plein en een bezoek aan het Kremlin. In de avond bezochten wij op de Nederlandse ambassade de receptie ter ere van André’s start.

Af en toe gingen mijn gedachten in de richting van mijn radio station in den Haag, want daar zou ik de vlucht van André auditief kunnen volgen, maar wetend, dat in Veenendaal een enthousiaste amateur voor mij de honneurs waarnam, leidde dit mij niet af van andere activiteiten, zoals een bierfestijntje met enkele bij de Delta missie betrokken wetenschappers.

Na een korte nacht werd het snel de 21ste en dat was de dag van de tweede reeks klapstukken van de veiling: de nadering, koppeling en het binnengaan van André en zijn 2 Soyuz-TMA4 mede bemanningsleden in het IRS. We beleefden dit alles in het Moskouse vluchtleidingscentrum TsUP. Hier konden we direct na binnenkomst vaststellen, dat tot nu toe de vlucht uitstekend was verlopen en hoe deze slotfase van de autonome Soyuz-TMA vlucht, zoals normaal bij Russische ruimtemissies, zonder problemen verliep. Tijdens de weergave van de TV-beelden rond de koppeling en het openen van de luiken naar het IRS was daar als altijd weer een glunderende André te zien.

Tijdens de eerste 2 omlopen na de koppeling vonden de ceremoniële evenementen plaats. Manifest was daarbij André, die het media circus op een bijna professionele manier bediende en zich in zijn gesprekken met Premier Balkenende en de Minister van Onderwijs van der Hoeven als een waardig ambassadeur gedroeg. Met geen enkele vraag had hij moeite en duidelijk was te zien, dat dit alles indruk maakte op zijn 2 medebemanningsleden en de zich al sedert oktober 2003 aan boord van het IRS bevindende kosmonauten Foale en Kaleri. Hierna eindigde de publicity evenementen en het grootste deel van de genodigden en de media verlieten het vluchtleidingscentrum na nog een soort cocktail party, waarin Russische r/v deskundigen en een enkele Nederlandse autoriteit nog wat lofredevoeringen hielden met daarbij de nodige toasts op, natuurlijk in de 1ste plaats onze André.

Tegen de wil van de leidster van de ESA en ministeriële delegatie in besloten wij nog een tijd op TsUP te blijven en onze terugkeer naar het hotel in Moskou op eigen risico te regelen. De dame, die de leiding had maakte zich zorgen of wij wel terug zouden kunnen komen. Ik overtuigde haar door op te merken, dat als ik in Verkhoyansk gedropt zou worden ik nog in Moskou terug zou komen. Ons initiatief was een goede keuze. We bleven een tijd in gezelschap van de familie van André in de voor de ESA gereserveerde ruimten van TsUP. Hierbij troffen wij de ESA kosmonauten Thiele, De Winne, Vittori en Duque. Zij en nog wat deskundigen voor deze missie zouden van hier uit de missie Delta begeleiden. Als muziek in mijn oren klonk de suggestie van de Winne aan de ESA- mannen om zoveel mogelijk gebruik te maken van de Russische ruimtevaart frequentie 143.625 mc. Daarop zou mijn Veenendaalse vriend met gespitste rode oortjes dus zeer zeker luisteren.

De regie daar was dus in handen van Frank De Winne en deze regelde vanuit de IRS controle zaal enkele gesprekken van André met zijn moeder, broers en mij. Toen de laatste broer mij inleidde bij André naderde het IRS het eind van de VHF-zone, waar binnen deze verbinding nog mogelijk was, maar gelukkig slaagden André en ik er nog in enkele woordjes te wisselen.

We kwamen natuurlijk zonder problemen per EAS-bus terug in Moskou, waar we nog even wat rond konden dolen als Rode Plein toeristen.

De volgende dag was het weer tijd om Sheremetyevo op te zoeken voor de terugvlucht en zo spoedig mogelijk in Kijkduin mijn station weer te gaan bezetten. Mijn logboek kon ik enkele dagen later alsnog completeren met de uitstekende rapporten van het door Johan Suykerbuyk, PE1MIZ, opgenomen radioverkeer. Ondertussen brachten we nog een bezoek aan het controle centrum van de Delta missie in Estec. De Delta missie was voor mij pas echt afgelopen na de landing van de Soyuz-TMA3 met André, Foale en Kaleri op 30 april 2004 op 70 KM ten NW van Arkalyk in Kazakhstan.

Chris van den Berg, NL-9165/A-UK3202